میدونید که برنامه هایی هستن که بطور خودکار سایتها و صفحات وب رو برای پیدا کردن آدرسهای ایمیل جستجو میکنن.
این آدرسهای بدست اومده اغلب برای اسپم و تبلیغات ناخواسته و شاید بعضی کارهای دیگه که اغلب مطلوب و درست نیستن استفاده میشن و اگر از این ماهیتشون چشمپوشی کنیم و تحملش رو داشته باشیم ولی تعداد و تکرار روزمرهء اونها میتونه بسرعت دردسرساز بشه. بخصوص با قرارداشتن آدرس ایمیل در یک صفحهء وب مدام آمار این ایمیل ها بالا میره و تداوم پیدا میکنه. حتی پس از برداشتن ایمیل از صفحهء وب بازهم بخاطر اینکه آدرس ایمیل در بانک اطلاعاتی اسپمرها باقی مونده و احتمالا صحت و موجودیتش هم توسط ایمیل های ارسالی به اثبات رسیده (بررسی صحت آدرس ایمیل و حتی فهمیدن اینکه شما ایمیل ارسالی رو باز کردید یا نه ممکن هست)، شما با این واقعیت رودررو خواهید بود. هرچند انتظار میره تعداد این ایمیل ها با برداشتن ایمیل از صفحات سایت به مرور کمتر بشه.
خب راه حل چیه؟
حتما شما تاحالا روشهای مختلفی رو دیدید. ساده ترین و معمولترین این روشها درج آدرس ایمیل بصورت تغییر یافته هست تا این برنامه ها قادر به تشخیص یا دریافت درست آدرس ایمیل نباشن. این متدها اغلب شامل تعویض کردن علامت @ و نقطه در آدرس ایمیل با عباراتی مثل at و dot میشه و ترکیبات دیگری که معمولا کاراکترهای دیگری هم دارن. البته میشه اینطور برنامه ها رو پیچیده تر و هوشمندتر نوشت تا بخش بزرگی از این ایمیل های مخدوش شده رو هم شناسایی احتمالی بکنن، ولی ظاهرا حداقل در حال حاضر چنین روشی وجود یا برای اسپمرها صرفه و ضرورتی نداره.
بعضی متدهای عجیب و غریب دیگه هم وجود دارن. مثلا اضافه کردن کاراکتری به انتهای آدرس ایمیل و برای کاربران ذکر کردن اینکه باید اون کاراکتر رو خودشون از انتهای آدرس حذف کنن! این روش چندان مختصر و زیبا نیست، اما بنظر موثر میاد. البته باید مواظب بود با اینکار آدرس ایمیل شخص دیگری هدف گرفته نشه!! یعنی از اضافه کردن اون کاراکتر، در حال و آینده امکان بوجود آمدن یک ایمیل معتبر خیلی کم باشه (که اغلب براحتی اینطور هست).
خب در همهء این روشها زیبایی و شفافیت و راحتی و کارایی های خاصی بطور کامل یا تاحدی فدا میشه.
از نظر کارایی و راحتی کاربر، مثلا چنین ایمیل هایی اغلب نمیتونن بصورت لینک باشن و نیستن یا اگر هم باشن بعد از کلیک کردن و باز شدن در برنامهء ارسال نامه های الکترونیک نیاز به ویرایش دارن. گرچه حداقل ما ایرانیها چندان با اینطور برنامه ها سروکار نداریم! (از ایمیل های رایگان و مبتنی بر وب استفاده میکنیم) ضمنا کپی و تایپ کردن یک آدرس ایمیل اونقدرها هم سخت نیست، نه؟!
اما خب روشهای دیگری هم برای درج آدرس ایمیل وجود داره. من نمیگم کدوم بهتره و توصیه ای نمیکنم که نهایتا از کدوم روش استفاده کنید، چون دانش و تجربهء کامل در این زمینه و تحقیق وسیع نداشتم. اما صرفا روشهای دیگری رو که بخصوص خودم در پروژهء اخیرم بکار بردم معرفی میکنم تا اگر خواستید بکار ببرید.
این روش به اینصورت هست که شما آدرس ایمیل رو بصورت یک تصویر درج میکنید. اینطور اون برنامه ها قادر به استخراج این ایمیل نیستن، ولی کاربران براحتی قادر به رویت شفاف اون خواهند بود.
میدونید که برنامه هایی با روشی بنام OCR هستن که میتونن متن رو از درون تصاویر استخراج کنن. اما خیلی بعید هست که چنین کاری برای استخراج آدرسهای ایمیل انجام بشه، مگر در شرایط خاص (مثلا برداشت انبوه ایمیل ها از یک نرم افزار فروم شناخته شده به این روش).
خب برای پیشگیری از این امر شاید شما بخواید تصویر رو عمدا کمی مغشوش هم بکنید (مثل CAPTCHA) تا چنین برنامه های احتمالی ای هم قادر به استخراجش نباشن (عملا، استخراج خیلی سخت میشه، نه لزوما برای همیشه غیرممکن). میل شماست! اما توصیه میکنم زیادی مغشوشش نکنید که خوندنش برای آدمیزاد مشکل بشه، چون بنظرم مزیت این روش رو تقریبا از بین میبره.
توصیه های دیگه ای که شاید بشه کرد اینه که اسم و آدرس اون تصویر چیزی ثابت و تابلو نباشه که بتونن برنامه های هوشمندی بنویسن که این تصاویر رو براحتی شناسایی کنه. مثلا یک چیزی مثل email.gif بنظرم خیلی تابلو هست!! شخصا اسم تصویر خودم رو em.jpg گذاشتم.
البته شاید این ریزه کاریها یه وسواس غیرواقعی باشه، ولی خب دونستن و تاحدی بکار بستنش ضرری هم نداره و ممکنه در آینده با پیشرفت امکانات و فناوری و طمع و گشنگی اسپمرها مجبور به انجام تمام اینها باشیم.
مطمئنا اگر یک اسپمر بدونه که آدرسهای ایمیل کاربران یک فروم بزرگ به اینصورت براحتی در دسترس هست، اگر دانش و هوشمندی کافی داشته باشه حتما بفکر چنین کاری می افته. اما بعید میدونم درحال حاضر اینکار برای جستجوی تمام وب انجام بشه.
صبر کنید هنوز کار تمام نشده!
حالا ما این روش تصویری رو بازهم برای راحتی بیشتر کاربران و هر چه طبیعی تر و اصولی تر شدن صفحهء وب با روش دیگری ترکیب میکنیم.
این روش جدید مکمل، استفاده از جاوااسکریپت هست.
این روش هم بر این واقعیت مبتنی هست که برنامه های جستجوگر جاوااسکریپت رو تفسیر یا اجرا نمیکنن؛ فقط یک مرورگر وب اینکار رو انجام میده. البته این امر برای برنامه های دیگر نشدنی نیست، اما بهرحال بازهم درحال حاضر انجام نمیشه. احتمالا بعلت عدم جذابیت و عدم احساس نیاز از سوی اسپمرها.
میتونید این روش رو به تنهایی بکار ببرید. و میتونید صرفا از روش قبلی استفاده کنید. و میتونید این دو روش رو برای بدست آوردن یک حالت کاملتر و عمومی تر از لحاظ کاربردی ترکیب کنید؛ کاری که بنده انجام دادم.
خب وقتش هست که با درج کد ادامه بدیم:
<img src="image/em.jpg" style="vertical-align: middle"
id="em_img" alt="info (at) example (dot) com">
<span id="em_text"></span>
<script language="JavaScript">
eat='@';
edot='.';
document.getElementById('em_img').style.display="none";
em='info'+eat+'example'+edot+'com';
document.getElementById('em_text').innerHTML='<a href="mailto:'+em+'">'+em+'</a>';
</script>
خط اول ایمیل بصورت تصویر هست. توجه کنید که ما ایمیل رو به روش متنی تغییر یافته در alt تگ img هم قرار دادیم. این کار مفید و لازمی هست بنظرم؛ اگر تصویر نمایش داده نشه این متن بجای اون دیده میشه. البته با اینکار مقداری به آسیب پذیری روش ما اضافه میشه.
ما زیر این تصویر یک فضا با تگ span برای ایمیل بصورت متن و لینک قابل کلیک که بعدا با جاوااسکریپت ایجاد میکنیم نگه میداریم.
در داخل جاوااسکریپت ما ابتدا تصویر رو از صفحه حذف میکنیم (display="none"). چون قراره متن تولید شده توسط جاوااسکریپت جایگزینش بشه.
ایمیل رو بصورت لینک قابل کلیک از اجزایی که عمدا از هم جدا شدن (تا توسط برنامه های جستجوی ایمیل قابل تشخیص نباشن) دوباره توسط اتصال رشته های متنی در جاوااسکریپت تولید کرده (در اینجا برای راحتی و اختصار کد داخل یک متغییر ذخیره کردیم) و بعد داخل تگ span قرار میدیم.
کل قضیه همین بود. اگر همه چیز خوب پیش بره ما یک متن خوانا و دقیق و لینک قابل کلیک خواهیم داشت. اگر جاوااسکریپت کار نکنه ما تصویر رو داریم، و اگر تصویر کار نکنه حداقل متن alt به احتمال زیاد قابل خوانده شدن و تشخیص خواهد بود.
راستی، اصلا شاید بد نباشه اون تصویر رو هم بصورت لینک قابل کلیک دربیاریم. یعنی مثلا به اینصورت:
<a href="mailto:info=AT=example=DOT=com">
<img src="image/em.jpg" style="vertical-align: middle"
id="em_img" alt="info (at) example (dot) com">
</a>
به این طریق کاربر میتونه آدرس لینک ایمیل رو براحتی کپی کنه یا با کلیک روی اون ایمیل رو در برنامهء مدیریت ایمیل باز کنه. البته لازم هست که ایمیل وارد شده رو ویرایش کنه، چون مسلما ما نمیتونستیم ایمیل رو بصورت دست نخورده درج کنیم و در معرض شناسایی برنامه های جستجوگر قرار بدیم. فقط امیدوارم کاربران خیلی تازه کار و ناشی و گیجی نباشن که متوجه این قضیه نشن!! مگر اینکه یک توضیح برای اینطور کاربران هم به کدهای خودمون اضافه کنیم (بنا به میل خودتون زحمتش رو بکشید).
بهرحال این بخش اضافه ای بود که الان به ذهنم رسید و فقط ذکر کردم. اما شاید چندان بدردبخور نباشه، چون هر برنامه ای به محض رسیدن به href="mailto: میتونه یقین حاصل بکنه که آدرس ایمیلی بعدش وجود داره و اگر برنامه نتونه این ایمیل رو استخراج بکنه ولی احتمالا در دیتابیس اسپمر ثبت میشه و اگر بعدا توسط یک انسان بررسی بشه (نمیدونم احتمالش چقدر هست) اون قادر به تشخیص سریع و استخراج و تصحیح این ایمیل خواهد بود.
اما روش جاوااسکریپت این ریسک رو هم تقریبا نداره، چون تنها چیزی که به دیتابیس اسپمر میره یکسری کاراکترهای بی ربط و نام متغییر بکار رفته در جاوااسکریپت هست و کسی هم حوصلهء پیگیری منشاء اونها و خوندن کدهای مربوطه رو نخواهد داشت.
توجه کنید اگر جاوااسکریپت شما فعال باشه ایمیل بصورت تصویر اغلب هرگز دیده نمیشه، چون تصویر توسط جاوااسکریپتی که بلافاصله بعد از تصویر قرار گرفته در یک لحظه حذف و با معادل متنی جایگزین میشه.
خب کل این قضایا شبیه یک موش و گربه بازی بود و چیزی که بنظر من کمی ابتذال آمیز بنظر میاد. البته این ابتذال رو اسپمرها به ما تحمیل کردن!
برنامه نویسان حرفه ای با بینش و آگاهی کافی اغلب از اینطور پیچاندن و مبهم و ناخوانا کردن عمدی کدها و پیچیده و حجیم و حساس کردن عملیاتی که می بایست خیلی ساده تر میبود خوششون نمیاد و اهل خودنمایی با چیزهای بیهوده و ظاهری هم نیستن. و شاید این مطلب در شان این تاپیک هم بنظر نرسه. اما بهرحال قابل ذکر بود بنظرم، و چه بهتر که روی کاری که مجبوریم انجام بدیم دقت و هوشمندی بیشتری بخرج بدیم و تا میتونیم کار رو اصولی تر و کاملتر کنیم تا کاربرها هم چیز زیادی رو از دست ندن. این قضیه شبیه علت کاربرد CAPTCHA در فرمها هست که برای جلوگیری از سوء استفاده از فرمها توسط برنامه های خودکار بکار میرن و امروزه روز خیلی استاندارد و اصولی و حتی نسبتا زیبا هم بنظر میرسن. البته بعضیهاشون هم واقعا اذیت میکنن!
گرچه مورد ایمیل ما با فرمها مقداری فرق داره. چون روش ترکیبی ما خیلی کمتر قابل استانداردسازی و بکاربردن کدهای یکسان هست و نقاط ضعف زیادی برای شکست خوردن داره. ولی بهرحال فعلا قابل استفاده هست، همانطور که اغلب روشهای دیگر در این زمینه درحال حاضر قابل استفاده هستن اما تضمینی برای آیندهء اونها نیست.
احتمالا امن ترین راه استفاده از صرفا یک تصویر هست بدون هیچ جزییات دیگری؛ و احتمالا تصویری تاحدی مغشوش شده. دراینصورت مثل CAPTCHA خواهد بود و امنیت حداکثری خود را خواهد داشت.
اما باتوجه به معایب و کمبودهای روش تصویری به تنهایی، و با توجه به اینکه فعلا اوضاع و جنگ با اسپمرها اونقدر پیچیده و شدید نیست، میتونیم روشهای ترکیبی اسیب پذیرتر خودمون رو بکار ببریم.